Orri honetan euskalkien kokapena eta horiei dagozkien herriak aurkituko dituzu, bi sailkapen desberdinen arabera: Louis Loucien Bonaparteren sailkapen tradizionala eta Koldo Zuazoren egungo sailkapena. Horietako bakoitzean klik eginez gero, euskalkiaren deskribapena aurkituko duzu, eta horri dagozkion herriak.
Ekialdeko nafarrera
Kokapena
Zaraitzu eta Erronkariko hizkerek osatzen dute euskalki hau. Zuazok berak bi ibar hauetako hizkerak nabarmen desberdinak direla aitortu arren, bien arteko kidetasuna azpimarratzen du.
Hiru gertakari nabarmentzekoak dira euskalki honetan:
1.- Euskararen eremuko ekialdeko ertzean egotea eta eremu menditsua izatea
2.- Zuberoa eta Nafarroa Beherearekin izandako harremana
3.- Nafarroako gainerako alderdiekin izandako lotura
Ezaugarri nagusiak
Koldo Zuazok Zaraitzu eta Erronkariko hainbat bereizgarri nabarmendu ditu:
Arkaismoak:
1/ 1. pertsonako adizkietan –d / -r antzeko hOTSa gorde zen Erronkarin (dur ´dut´, dakid ´dakit´) gainerako euskalkietako -t ordez.
Adib.: Xatan bitur anitx
Nik ez dakiar nola erakasi al gunien
entelegatu duna zer erran duran?
Eztura erraitan?
2/ Zaraitzun eta Erronkarin -en atzizkia geroaldian erabiltzen da edozein bukaeratako aditzekin ez bakarrik –n denean: asiren ‘hasiko’, itzuliren ‘itzuliko’.
Adib.: Igarrien ginzela, que ya podríamos pasar
3/ Zaraitzun eta Erronkarin partizipioa + rik erabiltzen da bakarrik, -a eta -ta ez baitziren iritsi ekialdeko ibar hauetara: egonik, izanik...
Adib.: zonbat biaje dauket eginik
eta ni handitrik ere bai
borda altzinean bazen leku bat prestatrik hortako
ezartzen zen ESPartzitrik
egosten da lebadurara, prestatrik baitago bezperan
Berrikuntzak
4/ Zaraitzun –a amaiera duten hitzei artikulua eransterakoan -ara emaitza lortzen da: –a + a > -ara: uskarara.
Adib.: eta orduan galdu zen euskarara
esertzeko kozinillara
Bai, guti egoten zen musikara, guti...
5/ Zaraitzun NORA adierazteko –ala atzizkia erabiltzen da: katedrala ‘aulkira’.
Adib.: oihaneala bai, faten gintzan, oihaneala
Keen bai bordala, bordala
Erribrala fan bage
ala! bazterriala!, ala! erdiala, erdiala!
Oztekiala enaztekela xin, baia yatekiala fanen nizala.
6/ Erronkarin bokalarteko i > x bilakatzen zen: anaxe ‘anaia’, lexo ‘leiho’... Zaraitzun, berriz, bokalarteko i > Ø bilakatzen zen: anae ‘anaia’, le(g)o ‘leiho’...
7/ Aditz izenetan -tan aldaera nagusitu zen Erronkarin: biltan ‘biltzen’, xatan ´jaten´...
Adib.: Eta gero gizonak egitan zeia aigaria...
8/ Bi ibarretan hiztegi berezia erabiltzen zen: guzialen ‘lehengusua’, azaro ‘urri, udazken’, bapana ‘bakoitza’... Gainera:
Erronkarin: banak ‘batzuk’, aizto‘labana’, bordaltu ‘ezkondu’...
Zaraitzun: aitaborze ‘aitona, aitabitxi’, amaborze ‘amona, amabitxi’...
Adib.: Amorziak eta aitaborziak bazakien zerbait erdara
Ekialdeko nafarrera
Kokapena
Zaraitzu eta Erronkariko hizkerek osatzen dute euskalki hau. Zuazok berak bi ibar hauetako hizkerak nabarmen desberdinak direla aitortu arren, bien arteko kidetasuna azpimarratzen du.
Hiru gertakari nabarmentzekoak dira euskalki honetan:
1.- Euskararen eremuko ekialdeko ertzean egotea eta eremu menditsua izatea
2.- Zuberoa eta Nafarroa Beherearekin izandako harremana
3.- Nafarroako gainerako alderdiekin izandako lotura
Ezaugarri nagusiak
Koldo Zuazok Zaraitzu eta Erronkariko hainbat bereizgarri nabarmendu ditu:
Arkaismoak:
1/ 1. pertsonako adizkietan –d / -r antzeko hOTSa gorde zen Erronkarin (dur ´dut´, dakid ´dakit´) gainerako euskalkietako -t ordez.
Adib.: Xatan bitur anitx
Nik ez dakiar nola erakasi al gunien
entelegatu duna zer erran duran?
Eztura erraitan?
2/ Zaraitzun eta Erronkarin -en atzizkia geroaldian erabiltzen da edozein bukaeratako aditzekin ez bakarrik –n denean: asiren ‘hasiko’, itzuliren ‘itzuliko’.
Adib.: Igarrien ginzela, que ya podríamos pasar
3/ Zaraitzun eta Erronkarin partizipioa + rik erabiltzen da bakarrik, -a eta -ta ez baitziren iritsi ekialdeko ibar hauetara: egonik, izanik...
Adib.: zonbat biaje dauket eginik
eta ni handitrik ere bai
borda altzinean bazen leku bat prestatrik hortako
ezartzen zen ESPartzitrik
egosten da lebadurara, prestatrik baitago bezperan
Berrikuntzak
4/ Zaraitzun –a amaiera duten hitzei artikulua eransterakoan -ara emaitza lortzen da: –a + a > -ara: uskarara.
Adib.: eta orduan galdu zen euskarara
esertzeko kozinillara
Bai, guti egoten zen musikara, guti...
5/ Zaraitzun NORA adierazteko –ala atzizkia erabiltzen da: katedrala ‘aulkira’.
Adib.: oihaneala bai, faten gintzan, oihaneala
Keen bai bordala, bordala
Erribrala fan bage
ala! bazterriala!, ala! erdiala, erdiala!
Oztekiala enaztekela xin, baia yatekiala fanen nizala.
6/ Erronkarin bokalarteko i > x bilakatzen zen: anaxe ‘anaia’, lexo ‘leiho’... Zaraitzun, berriz, bokalarteko i > Ø bilakatzen zen: anae ‘anaia’, le(g)o ‘leiho’...
7/ Aditz izenetan -tan aldaera nagusitu zen Erronkarin: biltan ‘biltzen’, xatan ´jaten´...
Adib.: Eta gero gizonak egitan zeia aigaria...
8/ Bi ibarretan hiztegi berezia erabiltzen zen: guzialen ‘lehengusua’, azaro ‘urri, udazken’, bapana ‘bakoitza’... Gainera:
Erronkarin: banak ‘batzuk’, aizto‘labana’, bordaltu ‘ezkondu’...
Zaraitzun: aitaborze ‘aitona, aitabitxi’, amaborze ‘amona, amabitxi’...
Adib.: Amorziak eta aitaborziak bazakien zerbait erdara
